(Bu məqaləyə sərf edəcəyiniz vaxt: 3dəqiqə)

Sadə dildə zehinlilik, şüurlu və agahcasına düşüncə, davranış, emosiya və hisslərdən xəbərdar olmaq deməkdir. Bu, diqqət və fokuslanmağın xüsusi formasıdır.

Xüsusilə şüurlu şəkildə indiki zamana, məqsədyönlü və mühakimə etmədən diqqət yetirmək deməkdir.

Zehinlilik azadlığa nail olmaq üçün mühüm və əsas amildir.

 Əslində, zehinlilik sülhə nail olmaq və həyatdan daha dərin və daha çox həzz almaq, gələcəklə bağlı narahatlıqlardan, eləcə də keçmiş peşmançılıqlardan xilas olmaq və işin səmərəliliyini artırmaq üçün yaşamaq bacarığıdır.

 Bəziləri zehinlilik və agahlığı şəxsi hissləri başa düşməyi tələb edən bir varlıq və ya anlama yolu kimi təsvir edir.

 Agahlığı təcrübə edən insanlar, daxili və xarici faktları sərbəst və təhrif olmadan qavrayırlar və geniş düşüncələr, duyğular və təcrübələrlə (xoş və ya xoşagəlməz) qarşılaşmaq üçün böyük qabiliyyətə malikdirlər.

 Zehinliliyə sahib olan insanlar, neqativ fikirlər yaşasalar da, sağlam ünsiyyət üsulları ilə bu düşüncələrdən daha asanlıqla uzaqlaşa və daxili təcrübələrə fokuslana bilərlər.

Mindfulness anlayışının kökü hardandır?

Zehinlilik təlimləri ən çox şərqi Asiyada başladığı bilinir. Buddist toplumlarda meditasiya təcrübələrində kök salır və fərdin hazırkı təcrübələrə məqsədyönlü, mühakimə etmədən, hər an diqqət yetirmək kimi müəyyən edilir. 

 Bundan əlavə, bugünləri Səmavi dinlərin ana mətninə nəzər saldıqda agahlıq və aydın zehinliliyin açıq aşkar rituallarını görə bilirik. Xüsusilə səmavi dinlərin sonuncusu olan İslam dinini araşdırdıqda “insan yaradılışının əsas fəlsəfəsi bəndəçilik” olduğu diqqətimizi çəkir. Bəndəçiliyin ilk və tək stunu isə Hüzur, aramlıq və hər an Yaradanla olmaq göstərilir. Bu baxış elə bir mənəvi səviyyədirki, ona nail olan insan bütün təbitəin canlı olduğunu quran dili ilə desək yaradanı təsbih və zikr etdiyinin şahidi olur. Belə bir agahlığa, bəsirət və mənəvi yüksəlişə çatan insan, təbiətdə olan hər şeyə qarşı diqqətli, qayıkeş və mərhəmətli olur. Özünü həm təbiətin, həmdə yaradanının bir parçası olduğunu hiss edir. Daim xoşbəxtlik, fərəh və səadəti yaşaya bilir.

 Zehinlilik və agahlığın tətbiqləri

 Bir çox tədqiqat meditasiya və təcrübənin fiziki, koqnitiv və emosional komponentləri üzərində zehinliliyə əsaslanan müdaxilələrin effektivliyini yoxlamağa cəhd etmişdir.

Bu tədqiqatların nəticələri göstərir ki, şüurlu zehin, psixi və psixoloji rifah və psixi sağlamlıqla müsbət əlaqəyə malikdir.

Yəni demək olar ki, zehni şüurlu və aglah insanlar yüksək ruh sağlamlığına sahib olar və qarşılıqlı olaraq, daha yüksək ruhi sağlamlığı olan insanlar zehinlilik və aydın düşüncə qabiliyyətinə malik olacaqlar.

Bir çox hazırkı klinik psixoloqlar şüurlu fərqindəliyi, narahatlıq və depressiyanı azaltmaq üçün yüksək təsirli vasitə kimi istifadə edirlər.

 Xroniki ağrıların müalicəsi, travma sonrası stress pozğunluğunun müalicəsi, asılılıq davranışlarının azaldılması, aqressiv anormallıqların yaxşılaşdırılması, sosial narahatlığın azaldılması və gevişetmənin azaldılması zehinliliyin və şüurlu agahlığın tətbiqləri ilə mümkündür.

Müsbət psixologiyada zehinliliyin tətbiqləri

• Zehni sağlamlığı artırır
• Evlilik məmnunluğunu artırır
• Psixi rifah və gələcəyə qarşı ümüdvar olmağı yaradır
• Özündən razılığı və özgüvəni artırır

Zehni idarə etmək nədir?

 Zehinlilik necə təsir edir?

Zehinlilik meditasiyası beynin müsbət emosiyalar yaratmaqda və bədənin immun funksiyasına faydalı təsirlərdə mühüm rol oynayan sahəsini aktivləşdirir.

İnsan beynini, davranışın mənbəyi hesab etdiyimiz üçün davranışdakı hər hansı dəyişiklik beyində struktur və funksional dəyişikliklər tələb edir.

Zehinliliyin 3 vacib komponenti

• Maarifləndirmə
• Diqqət
• Xatırlamaq

 Maarifləndirmə

 Bu, insan olmağın bir cəhətidir ki, sizi təcrübələrinizdən xəbərdar edir və onlardan xəbərdar olmadan, fərqində olmadan sizin üçün heç bir şey olmayacaq.

  Diqqət

 Diqqət və ya dəqiqlik diqqət mərkəzində olan şüurdur.

 Mindfulness-i öyrənmək diqqəti saxlamaq qabiliyyətinizi artırır və siz istədiyiniz yerdə və istədiyiniz şəkildə diqqətinizi cəmləyə bilirsiniz.

 Xatırlamaq

 Zehinliliyin bu aspekti təcrübələrimizə bir andan digər anlara diqqət etməyi həmişə necə xatırlaya biləcəyimizlə bağlıdır, insanlar tezliklə konsentrə olmağı unudurlar.

 Diqqətə çatmaq üçün addımlar:

1. İndiki anda yaşamaq
2. Avtomatik reaksiya verməmək
3. Qəbul və mühakimə etməmək
4. Özünü tənqid etməmək

 İndiki anda yaşamaq:

 Şüura çatmağın ilk prinsipi, indiki anda yaşamaq qabiliyyətini qazanmaqdır, yəni keçmişi buraxmağa çalışmalı və eyni zamanda hələ baş vermədiyi üçün gələcək haqqında düşünməmək. (Gələcəklə bağlı nigaran olmamaq).

 Təbii ki, bu, bir qədər çətin görünür və hətta qeyri-mümkün də ola bilər.

 İndiki andakı həyatın mənası ondan ibarətdir ki, düşüncələrimiz keçmiş hadisələrdən yayınsa və ya gələcəkdə baş verəcək hadisələrə qarışsa belə, biz bunun fərqində olmağımız və indiki vaxta qayıtmaq qabiliyyətimizin olması.

 Avtomatik reaksiya verməmək:

 Bir çox stimullara reaksiyamız qeyri-ixtiyari və avtomatikdir, yəni bu mətni oxuduqca bir çox fikir beynimizə nüfuz edə və diqqətimizi yayındıra bilər.

 Başqa sözlə, düşüncələrimiz bir budaqdan digərinə tullanır.

 Beynimizdəki bu avtomatik reaksiyalardan xəbərdar olmalıyıq və bir məsələyə daimi diqqətimizi artırmağa çalışmalıyıq.

Qəbul və mühakimə etməmək:

 Etməli olduğumuz başqa bir şey, stimulları yaşayarkən mühakimə etməmək və hər şeyi olduğu kimi qəbul etməkdir.

 İnsan şüurunun təbii fəaliyyəti təbii olaraq hadisələri daim təhlil edir.

 Hər hansı bir fenomenə mühakimə etmədən baxmaq və hadisələri mühakimə etməkdən qaçmaq bacarığı əldə edə bilsək, zehinliliyə və agahlığa nail ola bilərik.

 Özünüzü tənqid etməmək:

 Zehinlilik qabiliyyətini əldə etmək üçün özümüzü danışmaqdan, günahlandırmaqdan əl çəkməliyik.

 Məsələn, bir anlıq diqqətimiz yayınsa, özümüzü qınamamalı, tənqid və özümüzü günahlandırmadan diqqətimizi özümüzə çevirməyə çalışmalıyıq.

 Zehinliliyin komponentlərinə hansı yollarla daxil ola bilərik?

 Zehinlilik tez-tez müraciəçilərə, psixoloqlar tərəfindən öyrədilən bir terapiya növüdür. Zehinliliyə nail olmaq üçün istifadə olunan üsullar arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar:

1. Psixoloji dəstək üçün Müraciə edənlərə, meditasiya öyrətmək və meditasiya qarşısındakı maneələrin öhdəsindən gəlməyin yollarını müzakirə etmək.
2. Meditasiyadan gələn duyğular haqqında danışmaq.
3. Fikir və hisslərdəki fərqləri müzakirə etmək.
4. İki dəqiqə ərzində fərqli görmə və eşitmə məşqi etmək.
5. Üç dəqiqəlik düzgün tənəffüs almaq məşqləri (məşq zamanı məşqə diqqət yetirin, nəfəs almağa diqqət edin, bədənə diqqət yetirin).
6. Bir insanın stres reaksiyalarını və çətin vəziyyətlərə reaksiyalarını və alternativ münasibət və davranışlarını müzakirə etmək.
7. Diqqətli yerimə məşqi etmək.
8. İnsanların həyatlarında hansı hadisələrin xoş, hansının xoşagəlməz olduğunu müəyyən etdiyi bir məşq təqdim etmək. Bundan əlavə, kifayət qədər xoş hadisələri əhatə edən bir proqramı necə planlaşdırmaq olar.(haqqında ətraflı izah etmək)

 Bütün bu addımlar evdə və bir neçə seans zamanı ardıcıl təlim və təcrübə əsasında həyata keçirilir.

 Bilmək də vacibdir ki, zehinlilik, aydın düşüncə və agahlıq komponentlərinə nail olmaq bir az çətin görünə bilər, lakin daha çox təcrübə və səy göstərməklə bu komponentlər insanlarda inkişaf etməyə başlayır buna görə də məyus olmamalıyıq və buna nail olmaq üçün çalışmalıyıq.